فضایل قرانی

فضایل قرآن : آثار دنیوی و اخروی قرآن و آیات و سوره‌های آن

واژه «فضایل قرآن» نام یکی از شاخه‌های علوم قرآن است که در آن از فضایل و منافع قرآن، سوره‌ها و آیات آن بحث می‌شود. در احادیث پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) و خود قرآن، برای قرآن و آیات و سوره‌های آن فضایل و پاداش‌های ویژه‌ای ذکر شده است، و استماع قرآن، تأمل در آن، ترتیل، تعلیم و تعلم آن، تعویذ به قرآن، تفسیر، حفظ و ختم آن و… هر کدام سفارش و به آن تشویق شده است، و آثاری دنیوی و اخروی برای آن‌ها برشمرده‌اند که توضیحات در باره آن‌ها ذیل هر یک از این اصطلاحات در این فرهنگنامه آمده است.

صاحب ~کشف‌الظنون~ نخستین مؤلف در باره فضایل قرآن را محمد بن ادریس شافعی (م 241 ق) دانسته است؛ اما سید حسن صدر در ~تأسیس‌الشیعة لعلوم الاسلام~ از قول ابن‌ندیم آورده که صاحب نخستین تألیف در این زمینه، ابیّ بن کعب صحابی پیامبر (ص) و از شیعیان علی (ع) بوده است.

اسامی تعدادی از منابع کهن در این زمینه عبارتند از:

1. ~فضائل‌القرآن~ اثر ابوعبید القاسم بن سلام هروی (157- 224 ق) .

2. ~فضائل‌القرآن و ما أنزل من القرآن بمکة و ما أنزل بالمدینة~ نوشته ابوعبدالله محمد بن ایوب بن ضریس بجلی (م 294 ق) .

3. ~فضائل‌القرآن~ تألیف ابوبکر جعفر بن محمد الحسن الفریابی (207 - 301 ق) ..........

4. ~فضائل‌القرآن~ اثر ابوعبدالرحمن نسائی (215 - 303 ق) .

5. ~فضائل‌القرآن~ نوشته اسماعیل بن کثیر دمشقی (م 774 ق) .

علامه مجلسی (ره) نیز در کتاب ~بحارالانوار~ روایات متعددی را درباره فضایل قرآن گرد آورده است.

فضایل قرآن، برخی به صورت عام و در باره اصل قرآن یا کلیت آن (فضایل عمومی قرآن) ، برخی در باره سوره‌های معیّنی از آن، و بخشی نیز در باره آیات مخصوصی از قرآن است.

مباحثی همچون فضیلت و شرافت قرآن (نسبت به دیگر کتاب‌های آسمانی و بشری) ، فضیلت کتابت قرآن و تدبّر در آن، نگاه‌کردن به آن، حفظ قرآن و عمل به آن، ثواب تعلّم و تعلیم قرآن، قرائت قرآن، ختم قرآن و استماع قرآن، تحت عنوان «فضایل عمومی قرآن» قرار می‌گیرد که به سوره یا آیه و آیات معینی اختصاص ندارد.

منابع

1. الکافی جلد 2 : صفحه (596-619)
2. وسائل الشیعه (آل البیت) جلد 6 : صفحه (165-249)
3. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل جلد 4 : صفحه (231-371)
4. بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه (57-64)
5. بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار جلد 89 : صفحه (1-220)
6. کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون جلد 2 : صفحه 277
7. تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام : صفحه 319
8. دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه (1587-1589)
9. الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 120
10. موسوعة علوم القرآن : صفحه (226-228)
11. جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه (251-257)
12. علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه (241-298)
13. مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 1 : صفحه (44-45)